Zespół Szkolno-Przedszkolny w Konarach

Dziecko 4 – letnie rozumie i mówi coraz więcej. Zadaje bardzo dużo pytań i tworzy własne słowa, tzw. neologizmy dziecięce, np. boiłam się = bałam się, zalampić = zapalić lampę, Bolekbilolek = Bolek i Lolek i inne. Mowa 4 – latka jest coraz bardziej zbliżona do mowy osób dorosłych, jednak nie jest oczywiście pozbawiona błędów. Mowa dziecka czteroletniego ma charakter sytuacyjny, wyraża przeżycia związane z konkretna sytuacją i osobami w niej uczestniczącymi. Dominuje tu słowo oparte na zmysłowym poznawaniu rzeczywistości i powiązane z działaniem dziecka. Jego mowa ma wtedy charakter emocjonalny, składa się z pojedynczych słów lub krótkich zdań wyrażających prośbę, zaciekawienie, rozczarowanie. Treść takich wypowiedzi staje się w pełni zrozumiała dopiero przy uwzględnieniu konkretnej sytuacji oraz pozawerbalnych sposobów porozumienia, czyli mimiki, pantomimiki, intonacji słów dziecka. Czterolatek wzbogaca swój słownik o nazwy przedmiotów i zjawisk dostrzeganych w szerszym otoczeniu, a także przyswaja sobie wyrazy o bardziej abstrakcyjnym znaczeniu. Zasób słownika dzieci zależy od sposobu wyrażania się otoczenia. Dzieci w tym wieku przyswajaj sobie również wyrazy, których w pełni nie rozumieją i błędnie się nimi posługują. Zasób przyswojonych słów służy dzieciom do budowania zdań. Dziecko w drodze analizy i syntezy wyodrębnia i łączy poszczególne człony swojej myśli, a następnie wypowiada ją w zdaniu, stanowiącym sensowne połączenie wyrazów. Czterolatek zaczyna tworzyć zdania współrzędnie złożone przeciwstawnie, które pozwalają mu na pewne próby porządkowania przezywanych treści np.: „Ja nie śpię w przedszkolu, a drugie dzieci śpią, siedzę na dywaniku, czekam na mamusię, a oni leżą z drugiej strony na leżakach”. Wraz ze wzbogaceniem słownictwa, dziecko doskonali opanowanie struktury gramatycznej języka, przyswaja wszystkie formy koniugacyjne i deklinacyjne, choć często popełnia tu błędy i niepoprawności. Największą trudność sprawia dziecku nieregularna odmiana rzeczowników. W wypowiedziach można spotkać się z takimi błędami jak: „Dam mojemu bratowi”, „Widziałem dużego piesa”. Często dają się zauważyć błędy przy odmianie również innych części mowy: czasowników, zaimków, a zwłaszcza liczebników np.: „te dwa dziewczynki”, „jestem rozebierany”. Formy czasownikowe czterolatek przyswaja sobie w następującej kolejności: najpierw czas teraźniejszy, potem przeszły, a na koniec przyszły. Najpierw używa czasownika w trzeciej osobie, a gdy nastąpi wyodrębnienie siebie, własnego „ja” z otoczenia, posługuje się w swej mowie pierwszą osobą. Dziecko, stopniowo przyswaja sobie również przymiotniki, przysłówki i zaimki. Dziecko 4 – letnie coraz lepiej radzi sobie z nazywaniem własnych potrzeb i prezentowaniem podjętych decyzji. Z reguły odnosi się do tego, co dzieje się „tu i teraz”, jednak coraz częściej określa to, co chciałoby uzyskać później, w przyszłości. Dziecko powinno umieć opowiedzieć proste zdarzenie lub bajeczkę. W mowie dziecka: – utrwalają się głoski przedniojęzykowozębowe: s, z, c, dz, – pojawia się głoska r, chociaż często jest jeszcze zastępowana głoską l lub j, – głoski przedniojęzykowo – dziąsłowe: sz, ż, cz, dż jeszcze są zamieniane na łatwiejsze artykulacyjnie s, z, c, dz, lub ś, ź, ć, dź, – grupy spółgłoskowe są jeszcze upraszczane. Rozwój mowy u dziecka 5 – letniego Dziecko – letnie powinno posługiwać się językiem na tyle sprawnie, by móc komunikować swoje potrzeby i być rozumianym przez otoczenie. Pięciolatek potrafi powiedzieć jak się nazywa, a używając prostych zdań umie opowiedzieć o swojej rodzinie, ulubionej zabawie, o ważnym wydarzeniu, o tym, co widzi na obrazku. Dziecko twórczo posługuje się słowami, rymowankami, wierszykami, wyrażeniami metaforycznymi. Wypowiedzi zawierają związek przyczynowo – skutkowy.Dziecko potrafi wyjaśnić znaczenie słów, opisać cechy przedmiotów, możliwość ich zastosowania. W tym wieku wzrasta wrażliwość słuchowa w zakresie słuchu muzycznego i fonematycznego. Dziecko umie naśladować słyszane głosy z otoczenia, wyodrębnić głoski w wyrazie, zwłaszcza na początku wyrazu. Różnicuje wyrazy z opozycjami kos – koc, płotek – młotek, pies – piec, nos – noc. Dziecko 5 – letnie używa słów do określania czasu. Rozumie znaczenie następstwa czasu, np. dziś, jutro, rano, wieczorem. Dzieci używają słowa „czas” w trzech znaczeniach: pora na wykonanie czegoś (czas już wstawać), okres w którym coś się dzieje (kiedy bawiliśmy się z chłopcami), rachuba czasu (czas w biegach, w sporcie). Dzieci pięcioletnie opanowują słowa określające relacje przestrzenne takie jak: wysoko, daleko, góra, dół, obok, nad, pod, przed, za. Większe trudności sprawiają im określenia przód, tył oraz wewnątrz. Lepiej rozumieją komunikaty z tymi słowami, gorzej samodzielnie się nimi posługują. W tym okresie zaczyna kształtować się orientacja przestrzenna prawo – lewo. To czas ostatecznego kształtowania się mowy. Jedyny dźwięk w 5 roku życia, którego może nie być to „r”. Ustalają się głoski sz, ż, cz, dż.

 

Dziecko 6 – letnie, u którego rozwój mowy przebiega prawidłowo:

• potrafi poprawnie wymawiać wszystkie dźwięki nawet te najtrudniejsze do opanowania czyli głoski sz, ż, cz, dż oraz r,

• potrafi porównywać (odnajdywać różnice i podobieństwa) oraz klasyfikować przedmioty pod względem wielkości, kształtu, koloru, ciężaru, funkcji użytkowej,

• potrafi dokonywać analizy i syntezy słuchowej wyrazów o prostej budowie fonetycznej (tzw. głoskowanie),

• potrafi wyodrębniać głoski na początku, na końcu i w środku wyrazu samodzielnie wymyślać wyrazy rozpoczynające się na daną głoskę,

• potrafi wyklaskiwać ilość sylab w wyrazie,

• potrafi określać położenie przedmiotu względem otoczenia (nad, pod, obok, między, wewnątrz itp.),

• potrafi określać kierunek (do tyłu, na wprost, w bok itp.),

• buduje zdania złożone,

• zwiększa się zasób słownictwa,

• pojawia się świadomość językowa – dziecko zauważa pomyłki słowne,

• potrafi dostosować się do swojego rozmówcy.

 

Anna Szlachetka